Το Άγχος και οι Διαταραχές του

Όλοι οι άνθρωποι κάποια στιγμή στη ζωή τους βιώνουν ήπια και παροδικά συναισθήματα άγχους και φόβου, τα οποία δημιουργούνται ως αντίδραση σε καθημερινά στρεσογόνα γεγονότα και κινδύνους και τα οποία λειτουργούν σαν μηχανισμός ασφάλειας και προσαρμογής.

Πέρα από το «φυσιολογικό» αυτό άγχος, είναι δυνατό να αναπτυχθούν δυσάρεστα συναισθήματα άγχους και φόβου, τα οποία είναι υπερβολικά έντονα, διαρκούν πέρα από την έκθεση σε κάποιον κίνδυνο ή παρουσιάζονται σε καταστάσεις που αντικειμενικά δεν εμπεριέχουν κίνδυνο ή απειλή. Στις περιπτώσεις αυτές, το άγχος και ο φόβος δεν αποτελούν πλέον προσαρμοστικό μηχανισμό, αλλά κυριαρχούν στον τρόπο σκέψης του ατόμου, οδηγούν σε λανθασμένες εκτιμήσεις και σε υπερβολικές και αναποτελεσματικές αντιδράσεις σε γνωστικό, συναισθηματικό και σωματικό επίπεδο, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται προβλήματα στην καθημερινή λειτουργικότητα, στην επίτευξη στόχων ή/και στην συναισθηματική ηρεμία του ατόμου. Οι περιπτώσεις αυτές αφορούν άτομα με αγχώδεις διαταραχές.

Οι αγχώδεις διαταραχές είναι οι πιο συχνές ψυχικές διαταραχές στο γενικό πληθυσμό. Οι διαταραχές αυτές είναι χρόνιες και μπορεί να επιδεινώνονται σταδιακά, εάν δεν αντιμετωπιστουν θεραπευτικά.

Τα άτομα που έχουν μία ή περισσότερες αγχώδεις διαταραχές χαρακτηρίζονται από ένα έντονο και υπερβολικό άγχος, το οποίο αναγνωρίζουν οι ίδιοι και επίσης είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι σε στρεσογόνες καταστάσεις, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η ποιότητα των διαπροσωπικών τους σχέσεων, καθώς και η ζωή τους σε πολλά επίπεδα και τομείς, κοινωνικό, επαγγελματικό, σεξουαλικό κα.

Οι πιο συχνές από αυτές είναι:

• ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΠΑΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΑΓΟΡΑΦΟΒΙΑ
• ΕΙΔΙΚΗ ΦΟΒΙΑ
• ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΦΟΒΙΑ
• ΨΥΧΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΚΑΤΑΓΚΑΝΑΣΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ

1. ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΠΑΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΑΓΟΡΑΦΟΒΙΑ

Τα άτομα με διαταραχή πανικού βιώνουν ξαφνικές και απροσδόκητες κρίσεις πανικού. Οι κρίσεις πανικού είναι επεισόδια έντονου άγχους που διαρκούν λίγα λεπτά (αν και τα ίδια τα άτομα μπορεί να νιώθουν ότι διαρκούν περισσότερο) µε κύρια συμπτώματα (συνήθως ποικίλλουν από άτοµο σε άτοµο):

• δυσκολία στην αναπνοή ή αίσθημα πνιγμού
• ταχυπαλµία
• εφίδρωση
• ζαλάδα, τρεµούλα, ναυτία
• πόνοι µυών, πονοκέφαλος
• δυσκοιλιότητα
• ανορεξία
• αδυναµία συγκέντρωσης
• δυσκολία στον ύπνο
• φόβο ότι θα χάσει κάποιος τον έλεγχο και θα πεθάνει ή θα τρελαθεί

Οι κρίσεις πανικού οδηγούν στην αποφυγή των καταστάσεων, χώρων ή συνθηκών, όπου αυτές συνέβησαν µε αποτέλεσµα τον περιορισµό της ζωής τους. Η περίπτωση όπου τα άτομα αποφεύγουν μέρη ή καταστάσεις, καθημερινές δραστηριότητες ή ακόμα και να βγαίνουν έξω από το σπίτι ονομάζεται αγοραφοβία.

Η αγοραφοβία αφορά στο άγχος του ατόμου να βρίσκεται σε μέρη ή καταστάσεις, όπου η διαφυγή μπορεί να είναι δύσκολη ή όπου μπορεί να μην υπάρχει δυνατότητα βοήθειας σε περίπτωση που το άτομο έχει μία προσβολή πανικού ή συμπτώματα παρόμοια του πανικού. Χαρακτηριστικές ομάδες καταστάσεων περιλαμβάνουν π.χ. το να βρίσκεται κάποιος έξω, σε δρόµους, µαγαζιά, πλήθη, σε κλειστούς χώρους, όπως στο µετρό, σε λεωφορεία, όταν µένει µόνος στο σπίτι ή και όταν φεύγει από αυτό. Εξαιτίας αυτού του φόβου το άτομο αποφεύγει ή περιορίζει τις μετακινήσεις μόνο του.

Τα άτομα με διαταραχή πανικού ή/και αγοραφοβία έχουν αυξημένα επίπεδα άγχους, το οποίο επηρεάζει την καθημερινή τους ζωή και λειτουργικότητα. Τα άτομα αυτά είναι ιδιαίτερα εστιασμένα στα σωματικά τους αισθήματα και βρίσκονται σε εγρήγορση και υπερεπαγρύπνηση για τον εντοπισμό συμπτωμάτων που θα φέρουν μία επόμενη κρίση πανικού.

2. ΕΙΔΙΚΗ ΦΟΒΙΑ

Η ειδική φοβία είναι ένας επίμονος, υπερβολικός ή παράλογος φόβος για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, χώρο, δραστηριότητα ή κατάσταση. Παρόλο που το άτομο αντιλαμβάνεται ότι ο φόβος του είναι υπερβολικός και μη ρεαλιστικός, επιθυμεί και προσπαθεί με κάθε τρόπο να αποφεύγει το αντικείμενο ή την κατάσταση, την οποία φοβάται και αυτό έχει επίπτωση στην καθημερινή του λειτουργικότητα. Μερικές φορές, οι αποφυγές είναι τόσο έντονες και δυσλειτουργικές, ώστε να επηρεάζουν τη διαδικασία λήψης σημαντικών αποφάσεων και επίλυσης προβλημάτων για τη ζωή τους. Παραδείγματα ειδικών φοβιών:

Ζώα - έντομα Αίμα

Ύψη Ενέσεις

Κλειστοί χώροι Τραύμα

Αεροπλάνα Νερό

Δημόσιες συγκοινωνίες (λεωφορεία, μετρό) Μόλυνση από ασθένεια

Σεξουαλικές επαφές κ.α.

Το ίδιο το άτομο αναγνωρίζει ότι ο φόβος του είναι υπερβολικός ή και παράλογος, όμως δυσκολεύεται να διαχειριστεί το έντονο άγχος που του προκαλείται όταν έρχεται αντιμέτωπο με το φοβικό αντικείμενο είτε στην πραγματικότητα είτε νοερά στην σκέψη του.

3. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΦΟΒΙΑ

Το κύριο χαρακτηριστικό της κοινωνικής φοβίας είναι ένας έντονος φόβος ταπείνωσης ή αμηχανίας σε μία ή περισσότερες κοινωνικές καταστάσεις ή καταστάσεις που το άτομο θα πρέπει να επιτελέσει κάτι μπροστά σε κόσμο (π.χ. δημόσιες ομιλίες, συνομιλίες με άλλα άτομα κ.α.). Ένα άτομο με κοινωνική φοβία αισθάνεται και φοβάται ότι είναι εκτεθειμένο στην παρατήρηση, την κριτική ή τον εξονυχιστικό έλεγχο των άλλων, ιδιαίτερα εάν είναι άγνωστοι, καθώς αισθάνεται ότι μπορεί να ταπεινωθεί ή να φανεί η αμηχανία του. Ο φόβος στις περιπτώσεις αυτές σχεδόν πάντα συνοδεύεται από σωματικά συμπτώματα άγχους (π.χ. ταχυπαλμίες, τρεμούλα στα χέρια και στη φωνή, εφίδρωση, κοκκίνισμα, γαστρεντερικές ενοχλήσεις, διάρροια, μυϊκή τάση, κτλ) και σε σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να φθάσουν και σε προσβολή πανικού. Το άτομο σε πολλές περιπτώσεις αποφεύγει τις καταστάσεις που του προκαλούν έντονο άγχος, με αποτέλεσμα πολλές φορές να περιορίζεται ή να παρεμποδίζεται η προσωπική, κοινωνική ή/και η επαγγελματική του ζωή.

• Τα άτομα με κοινωνική φοβία παρουσιάζουν πολύ συχνά δυσκολίες προσέγγισης ερωτικού συντρόφου και δημιουργίας ερωτικών σχέσεων, εξαιτίας του κοινωνικού τους άγχους και της υπερευαισθησίας τους στην κριτική και την απόρριψη, καθώς και λόγω της χαμηλής τους αυτοεκτίμησης και της έλλειψης διεκδικητικότητας. Επιπλέον, τα άτομα αυτά έχοντας αυξημένα επίπεδα άγχους αυτοπαρατήρησης κατά τη διάρκεια των διαπροσωπικών τους επαφών βρίσκονται σε μία διαρκή προσπάθειά να διατηρήσουν τον αυτοέλεγχό τους και να ανταποκριθούν στις προσδοκίες τους αναφορικά με την επίδοση τους, γεγονός που προκαλεί εντονότερο άγχος εγκλωβίζοντάς τους σε ένα δυσλειτουργικό φαύλο κύκλο.

4. ΨΥΧΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΚΑΤΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ

Το κύριο ενόχλημα στα άτομα με ψυχαναγκαστική καταναγκαστική διαταραχή είναι η έκλυση έντονου άγχους από επαναλαμβανόμενους ψυχαναγκασμούς ή/και καταναγκασμούς, οι οποίοι καταναλώνουν ένα μεγάλο μέρος απ'τον χρόνο τους και προκαλούν δυσκολίες στη λειτουργικότητά τους.

Οι ψυχαναγκασμοί είναι επίμονες ιδέες, σκέψεις ή εικόνες που το άτομο βιώνει ως παρορμήτικές και ακατάλληλες, οι οποίες προκαλούν έντονο άγχος, δυσφορία και πολλές φορές ενοχή, ευθύνη ή ντροπή. Συχνοί ψυχαναγκασμοί περιλαμβάνουν:

• σκέψεις μόλυνσης (π.χ. ότι το άτομο θα κολλήσει κάποια ασθένεια μέσω χειραψίας)
• σκέψεις αμφιβολίας (π.χ αν ξέχασε να κλειδώσει την εξώπορτα ή να σβήσει τον φούρνο)
• σκέψεις τάξης/τακτοποίησης (π.χ. έντονο άγχος αν κάποια αντικείμενα δεν είναι συμμετρικά τακτοποιημένα)
• σεξουαλικές σκέψεις (π.χ. επαναλαμβανόμενες πορνογραφικές εικόνες)
• εικόνες επιθετικότητας και βίας (π.χ. ότι βλάπτει κάποιον κοντινό του άνθρωπο)

Οι καταναγκασμοί είναι συμπεριφορές ή νοητικές πράξεις, που το άτομο νιώθει αναγκασμένο να εκτελέσει, ώστε να ανακουφίσει το άγχος του, να αποτρέψει κάτι που φοβάται ή να καταστείλει με αυτόν τον τρόπο τους ψυχαναγκασμούς του. Συνήθεις καταναγκασμοί είναι το πλύσιμο ή ο καθαρισμός, το μέτρημα, η τελετουργική επανάληψη λέξεων ή πράξεων, ο έλεγχος, η προσευχή. Έτσι π.χ. άτομα με ψυχαναγκασμούς μόλυνσης προβαίνουν συχνά σε τελετουργικό και υπερβολικά συχνό πλύσιμο των χεριών τους.

Όλες οι αγχώδεις διαταραχές μπορούν να αντιμετωπιστούν είτε φαρμακευτικά είτε ψυχοθεραπευτικά ή και με συνδυασμό και των δύο. Φυσικά η θεραπευτική αντιμετώπιση κάθε ατόμου που έχει μία διαταραχή είναι μοναδική και κρίνεται με βάση τις ανάγκες του συγκεκριμένου ατόμου. Η ψυχοθεραπευτική προσέγγιση που ερευνητικά έχει αποδειχθεί ότι είναι πιο αποτελεσματική για τις αγχώδεις διαταραχές είναι η γνωσιακή-συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία, η οποία παρέχει βραχύχρονη και αποτελεσματική θεραπεία των συμπτωμάτων και των αιτιών που οδήγησαν ένα άτομο στην ανάπτυξη μίας διαταραχής.

Εύη Μαχαιράκη

Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια