Σεξουαλική διαπαιδαγώγηση: Άρθρο στο COVERSTORY.GR
Be alert: Όταν σε ρωτήσει το παιδί σου τι είναι σεξ πρέπει να είσαι έτοιμη να απαντήσεις!
Λιλή Πυράκη, Δημοσιογράφος
Κι εκεί που παίζουν ανέμελα... θυμούνται να σε ρωτήσουν 'τι είναι σεξ' και θέλεις να πεις κάτι εντελώς άσχετο να ξεγλυστρίσεις...
Σήμερα θέλω να σε βάλω για λίγο στη ζωή μου και να σου γνωρίσω δύο από τις κολλητές μου. Θα το κάνω γιατί θέλω με αυτόν τον τρόπο να σου εξηγήσω πως προέκυψε το σημερινό θέμα. Θα σε μεταφέρω στο αγαπημένο μας καφέ, στο καθιερωμένο μας ραντεβού μία με δύο φορές τη βδομάδα (τόσες προλαβαίνουμε πια). Εκεί συναντιόμαστε πριν τη δουλειά και μιλάμε για όλα όσα μας απασχολούν, μας προβληματίζουν, μας κάνουν χαρούμενες.
Σε αυτή τη δική μας μισή ώρα, που ξεκλέβουμε από όλους και από όλα, πρωταγωνιστές στις συζητήσεις μας είναι τα παιδιά μας, ο Γιάννης 8 ετών, ο Πάρης και η Έλενα 6 ετών, ο Αντώνης 8 μηνών. Και ενώ εγώ τους ρωτάω αν θα ξανακοιμηθώ ποτέ όπως παλιά, η Ιωάννα, μαμά του Γιάννη και του Πάρη, στην τελευταία συνάντηση ήρθε με θέμα φωτιά! Ο μικρός της γιος την είχε ρωτήσει τι είναι το σεξ και του είχε υποσχεθεί με μία πολύ καλή δικαιολογία ότι θα του εξηγούσε την επόμενη μέρα κερδίζοντας χρόνο για να προετοιμάσει την απάντηση της. Η Σταυρούλα, μαμά της Έλενας, ήταν απλά χαρούμενη που η συνομήλικη κόρη της δεν έχει ακόμα αυτές τις απορίες. Και εκεί κάπου σκέφτηκα ότι πρέπει να είμαστε όλες έτοιμες να απαντήσουμε όταν έρθει η ώρα. Και εσύ!
Όταν τα παιδιά ρωτάνε και οι μεγάλοι φοβούνται να απαντήσουν!
Ήταν ένας από τους μεγαλύτερους φόβους μου πριν γίνω μαμά! Τώρα που έγινα όμως από τη μία ανυπομονώ να αρχίσει το μωρό μου να μιλάει, να επικοινωνούμε, να του μάθω όλα όσα ξέρω και από την άλλη συνεχίζω να τρέμω τη στιγμή των ερωτήσεων... Γιατί τα παιδιά είναι οι μόνοι πραγματικά αυθόρμητοι άνθρωποι στον πλανήτη... Δεν σκέφτονται πριν μιλήσουν... Δεν φιλτράρουν πριν ρωτήσουν.
Η ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια Εύη Μαχαιράκη μας λύνει όλες μας τις απορίες
Και ενώ είμαι από αυτές που πιστεύουν ότι κάθε μητέρα πρέπει να χρησιμοποιεί και το ένστικτο της για να αντιμετωπίσει οποιαδήποτε κατάσταση η γνώμη και βοήθεια του ειδικού είναι πάντα ιδιαίτερα χρήσιμη. Επικοινωνώ με την Εύη και της ζητάω την βοήθεια της. Είναι ένα θέμα όμως που έχει αντιμετωπίσει αρκετά στην καριέρα της. "Φυσικά. Η σύγχρονη γυναίκα διαβάζει, ρωτάει, μαθαίνει και προσπαθεί να διαπαιδαγωγήσει με τον καλύτερο τρόπο τα παιδιά της. Και η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση δεν θα μπορούσε να λείπει" μου λέει και με μία πολύ ωραία κουβέντα ξεκινά.
Ερωτήσεις που κάνουν τα παιδιά γύρω από το σεξ
Τα παιδιά μας, μου λέει η Εύη, μας ρωτούν συνεχώς για το καθετί που ακούν, βλέπουν και σκέφτονται. Απορίες που συνεχώς μας βομβαρδίζουν κι εμείς ως γονείς απαντάμε. Μερικές ερωτήσεις όμως των παιδιών μας μας φέρνουν σε αμηχανία και πολλές φορές τις αποφεύγουμε ή τους απαντάμε με λάθος τρόπο. Και φυσικά αναφέρομαι στο πιο ευαίσθητο για τους γονείς θέμα, την ανθρώπινη σεξουαλικότητα. Μερικές από τις πιο συνηθισμένες ερωτήσεις είναι «Πώς γίνονται τα παιδιά;», «Τι είναι σεξ;», «Γιατί διαφέρουν τα κορίτσια από τα αγόρια;», «Τι είναι το προφυλακτικό;» αλλά και πολλές ακόμα απορίες που μας εκφράζουν τα παιδιά και οι έφηβοι σε ανύποπτη στιγμή αιφνιδιάζοντας μας, με αποτέλεσμα να μας βρίσκουν απροετοίμαστους για να απαντήσουμε κατάλληλα.
Γιατί είναι σημαντικό να ενημερώσουμε σωστά τα παιδιά μας
Αρκετά συχνά οι γονείς δεν γνωρίζουν πώς να χειριστούν αυτές τις ερωτήσεις των παιδιών τους και εδώ φαίνεται και η αναγκαιότητα της ύπαρξης σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης που να απευθύνεται και στα παιδιά και τους εφήβους, αλλά και στους γονείς ούτως ώστε να είναι σε θέση να επικοινωνούν με τα παιδιά τους όλα όσα τα αφορούν και τα προβληματίζουν χωρίς αμηχανία, ντροπή ή λανθασμένες πεποιθήσεις.
Τα παιδιά σήμερα έρχονται σε επαφή με μία πληθώρα μηνυμάτων, όχι απαραίτητα σωστών και αξιόπιστων, που αφορούν τον εαυτό τους, τις σχέσεις με το άλλο φύλο και τη σεξουαλικότητα. Είναι λοιπόν σημαντικό να παρέχουμε στα παιδιά μας μηνύματα και εφόδια που να χαρακτηρίζονται από εγκυρότητα, αλήθεια και τη σοβαρότητα που αρμόζει σε ένα τόσο ευαίσθητο και ανθρώπινο θέμα.
Η σεξουαλικότητα είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης. Ένα παιδί από τη γέννησή του ως και την ενηλικίωσή του βρίσκεται σε μία διαδικασία διαρκούς και ραγδαίας ανάπτυξης τόσο σε βιολογικό και γνωστικό επίπεδο όσο και σε συναισθηματικό και κοινωνικό. Μέσα σε αυτή την εξελικτική διαδικασία λαμβάνει χώρα και η ψυχοσεξουαλική του ανάπτυξη, όπου «χτίζονται» οι βάσεις μίας υγιούς προσωπικότητας.
Η ανθρώπινη σεξουαλικότητα είναι μία σύνθετη και πολυδιάστατη έννοια. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στοχεύει στο να προσεγγίσει αυτήν την έννοια μέσα από όλες τις διαστάσεις της, τη βιολογική, τη γνωστική, την ψυχική, τη συναισθηματική και την κοινωνική και να συμβάλλει στην ομαλή ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη του παιδιού.
Η ανθρώπινη σεξουαλικότητα πολλές φορές συνδέεται με συναισθήματα φόβου, ντροπής, αμηχανίας, ενοχών και αυτό γιατί υπάρχει άγνοια, άρνηση, παραπληροφόρηση, προκαταλήψεις και ταμπού που μας συνοδεύουν στη ζωή μας, στις σχέσεις μας και τελικά στα παιδιά μας, διαιωνίζοντας ένα φαύλο κύκλο. Ρόλος της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης είναι να καταρρίψει τους μύθους, να ενημερώσει σωστά και να ευαισθητοποιήσει για θέματα που αφορούν άμεσα όλους, δομώντας την αλήθεια από μικρή ηλικία και συμβάλλοντας στην ανάπτυξη υγιών στάσεων και συμπεριφορών.
Ο ρόλος των γονιών
Τον πιο σημαντικό ρόλο στη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση έχουν οι γονείς, οι οποίοι έχουν και τον πρώτο ρόλο στη ζωή του παιδιού, αποτελούν πρόσωπα αναφοράς και πρότυπα ταύτισης για το ίδιο και μεταφέρουν αξίες και στάσεις ζωής μέσα από τη σχέση τους μαζί του και τη συμπεριφορά τους. Οι γονείς οφείλουν να συμβάλλουν στη σωστή ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του παιδιού για θέματα που αφορούν τον εαυτό του και τις σχέσεις του με τους άλλους στο παρόν και στο μέλλον.
Κύρια σημεία για τους γονείς
Οι γονείς είναι απαραίτητο να έχουν γνώσεις γύρω από θέματα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, ώστε να είναι σε θέση να παρέχουν στα παιδιά τους τα κατάλληλα εφόδια και να συμβάλλουν στην ομαλή ψυχοσεξουαλική και συναισθηματική τους ανάπτυξη, που διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο στο πέρασμα τους από την παιδική ηλικία στην εφηβική και μετέπειτα στην ενηλικίωση.
Υπάρχουν ειδικά βιβλία για γονείς μέσα από τα οποία μπορούν να ενημερωθούν σωστά και υπεύθυνα. Επίσης, μπορούν να χρησιμοποιηθούν εικονογραφημένα βιβλία σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης που απευθύνονται σε παιδιά διαφόρων ηλικιών, για να μεταδώσουν τις πληροφορίες που χρειάζεται με έναν ενδιαφέροντα και παιδαγωγικό τρόπο.
Εγγύς και ειλικρινής σχέση επικοινωνίας γονιού-παιδιού. Η καλή και ειλικρινής επικοινωνία ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά βασίζεται στη σχέση που αναπτύσσουν μεταξύ τους, η οποία χτίζεται καθημερινά από τη στιγμή που ένα παιδί γεννιέται και δημιουργεί δεσμούς αγάπης και εξάρτησης με τους γονείς του. Είναι, λοιπόν, σημαντικό η σχέση αυτή και η επικοινωνία να χαρακτηρίζονται από συναισθηματική εγγύτητα, ασφάλεια και εμπιστοσύνη, όπου το παιδί θα μπορεί να εκφράσει όχι μόνο τις ανάγκες του και τις επιθυμίες του, αλλά και τις απορίες του, τους προβληματισμούς και τις ανησυχίες του.
Έχει μεγάλη σημασία οι γονείς να είναι ανοιχτοί στο διάλογο για θέματα σεξουαλικότητας με τα παιδιά τους. Για να επιτευχθεί αυτό θα πρέπει να είναι κοντά τους, να τα ακούνε με προσοχή, να αφουγκράζονται τις ανησυχίες τους και να τους μεταφέρουν το μήνυμα ότι είναι πρόθυμοι και διαθέσιμοι να τα βοηθήσουν και να απαντήσουν στις ερωτήσεις τους, χωρίς να είναι επικριτικοί, αλλά αντιθέτως να ενισχύουν θετικά το ενδιαφέρον τους.
Απαντάμε όταν μας ρωτούν τα παιδιά μας και εάν κάτι δεν το γνωρίζουμε απαντάμε με ειλικρίνεια και ταυτόχρονα τους δηλώνουμε ότι θα το διερευνήσουμε και θα τους δώσουμε την απάντηση που χρειάζονται, μόλις είμαστε έτοιμοι. Αυτό αποτελεί και παράδειγμα για τα ίδια για το πως πρέπει να πράττουν όταν θέλουν να μάθουν κάτι καινούριο. Δεν είμαστε παντογνώστες, οφείλουμε όμως να αποτελούμε θετικά πρότυπα συμπεριφοράς ως γονείς. Τα παιδιά συνήθως κάνουν ερωτήσεις γύρω από το θέμα του σεξ, γιατί κάτι άκουσαν στο σχολείο, στην τηλεόραση ή σε μία συζήτηση. Είναι πιθανό αυτό να συμβεί σε στιγμές που οι γονείς δεν το περιμένουν, με αποτέλεσμα να αιφνιδιάζονται και να μην ξέρουν πώς να το χειριστούν.
Ακούστε λοιπόν με προσοχή τις ερωτήσεις τους και δώστε τους άμεσες και ειλικρινείς απαντήσεις, χωρίς να κρύβεστε και χωρίς να μιλάτε με ασάφεια. Η αμηχανία, ο φόβος, η άμυνα ή ο θυμός ως αντίδραση στην εκδήλωση ενδιαφέροντος του παιδιού για θέματα σεξουαλικότητας, μπορεί να μεταδώσουν το μήνυμα στο παιδί ότι τα θέματα αυτά είναι «κάτι κακό», με αποτέλεσμα να νιώσει ντροπή, ενοχή ή/και φόβο. Επιπρόσθετα, μία τέτοια αντίδραση θα το αποτρέψει από το να απευθύνεται στους γονείς του, στρεφόμενο σε λιγότερο έγκυρες πηγές.
Τα παιδιά πρέπει να μαθαίνουν την αλήθεια για θέματα που αφορούν τη σεξουαλικότητα και όχι μύθους ή παραμυθάκια που απέχουν από την πραγματικότητα. Αυτό που χρειάζεται είναι οι αλήθειες αυτές να μεταφέρονται στα παιδιά με απλά και κατανοητά λόγια, προσαρμοσμένα στο ηλικιακό και γνωστικό τους επίπεδο και με χρήση των επιστημονικών όρων της ανθρώπινης ανατομίας για να προσφέρουμε στα παιδιά μας το εφόδιο της επιστήμης κατά την αφήγησή μας.
Πολλές φορές, οι γονείς μέσα από το άγχος τους για το τι θα πουν και πώς θα το πουν, μπορεί να εγκλωβίζονται και να πιστεύουν ότι τα παιδιά τους δεν θα καταλάβουν. Η αλήθεια, όμως, είναι ότι ζούμε σε μία κοινωνία, όπου υπάρχει μία πληθώρα μηνυμάτων, τα οποία τα ίδια τα παιδιά λαμβάνουν από διάφορες πηγές (σχολείο, συνομήλικοι, τηλεόραση και μέσα μαζικής ενημέρωσης, συζητήσεις ενηλίκων κ.α.). Για το λόγο αυτό, είναι σημαντικό να παρέχονται πληροφορίες στα παιδιά που να χαρακτηρίζονται από εγκυρότητα και αξιοπιστία και τα κατάλληλα πρόσωπα που μπορούν να τις προσφέρουν είναι οι ίδιοι οι γονείς τους, καθώς είναι τα πρόσωπα που εμπνέουν στα παιδιά εμπιστοσύνη, ασφάλεια και κύρος.
Γίνε το καλύτερο δυνατό πρότυπο για το παιδί σου
Ο ρόλος λοιπόν των γονιών στη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι πολύ σημαντικός, γιατί διαπαιδαγωγούν όχι μόνο μέσα από τις συζητήσεις και τις απαντήσεις που δίνουν, αλλά και μέσα από τη συμπεριφορά τους και τη σχέση τους μεταξύ τους.
Τα παιδιά μαθαίνουν για τη σεξουαλικότητα παρατηρώντας, ακούγοντας και βιώνοντας την ατμόσφαιρα που επικρατεί μέσα στο σπίτι, από την πλευρά του παρατηρητή, αλλά και του αποδέκτη μηνυμάτων για τις σχέσεις των δύο φύλων, τις συμπεριφορές και τα συναισθήματα που αναπτύσσονται ανάμεσα σε δύο ανθρώπους.
Και οι δύο γονείς, ο καθένας από τη δική του θέση και μέσα από το δικό του ρόλο, μεταδίδουν στα παιδιά τους πληροφορίες και μηνύματα που έχουν μεγάλη αξία για την ομαλή ψυχοσεξουαλική τους ανάπτυξη, καθώς και τις μελλοντικές τους σχέσεις με το άλλο φύλο, λειτουργώντας ως πρότυπα.
Κλείνοντας την κουβέντα μου με την Εύη αναρωτιέμαι αν υπάρχει κατάλληλη ή μάλλον ακατάλληλη ηλικία για να απαντήσουμε σε τέτοιες ερωτήσεις.